Công nghệ vũ trụ đã trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, không còn là một lĩnh vực xa xôi và chuyên biệt. Tại Việt Nam, công nghệ này đã được ứng dụng rộng rãi trên nhiều lĩnh vực, từ viễn thông, định vị dẫn đường đến viễn thám, giúp quản lý tài nguyên, giám sát rừng, đo đạc bản đồ và hỗ trợ trồng trọt. Sự phát triển và ứng dụng công nghệ vũ trụ đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc quản lý và phát triển đất nước.

Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đã khẳng định sự hiện diện của công nghệ vũ trụ trong hầu hết các lĩnh vực tại Việt Nam. “Công nghệ vũ trụ giống như không khí, chúng ta sử dụng hàng ngày nhưng không nhận ra,” ông Ngọc nói. Không chỉ các bộ, ngành của Chính phủ, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng cũng đã tích cực ứng dụng công nghệ này vào thực tiễn. Sự tham gia của khối tư nhân cũng đã bắt đầu tăng mạnh, tạo nên một làn sóng chuyển động tích cực từ phía nhà nước sang thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức và trở ngại cần được vượt qua. Hạ tầng công nghệ còn hạn chế, đầu tư chưa được thực hiện một cách bài bản và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành. Ngoài ra, việc vận hành hệ thống dữ liệu vệ tinh đòi hỏi kiến thức đa ngành, nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao lại đang gặp tình trạng thiếu nghiêm trọng.

Cục Viễn thám Quốc gia đã kiến nghị Chính phủ cần có những chính sách thu hút và giữ chân nhân tài, đầu tư vào hạ tầng công nghệ một cách căn cơ để ngành vũ trụ Việt Nam không bỏ lỡ những cơ hội phát triển. PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, cũng nhấn mạnh rằng để phá vỡ rào cản và thúc đẩy sự phát triển, Việt Nam cần một chiến lược phát triển vũ trụ dài hạn, không chỉ giới hạn trong 10 năm mà phải hướng tới giai đoạn 2040-2050.

Vũ trụ không chỉ là một lĩnh vực khoa học – công nghệ chiến lược mà đang trở thành một ngành kinh tế đầy tiềm năng. Kinh tế vũ trụ toàn cầu dự kiến sẽ đạt quy mô 1.400 tỉ USD vào năm 2030, với sự đầu tư mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới. Việt Nam cần xác lập vị trí của mình trong bức tranh này, không chỉ bằng việc ứng dụng vệ tinh, viễn thông mà còn thông qua các dịch vụ và sản phẩm công nghiệp phụ trợ cũng như giáo dục khoa học.

Để tạo ra sự đột phá, cần đưa công nghệ địa không gian vào chương trình chuyển đổi số quốc gia như một ‘lớp nền’ của hệ thống số. Đồng thời, cần có cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra sai lệch thông tin do công nghệ cũ để khuyến khích việc áp dụng dữ liệu mới. Bên cạnh đó, các chương trình phổ cập kiến thức vũ trụ cho học sinh, sinh viên và cán bộ công quyền cũng cần được triển khai rộng khắp để nâng cao nhận thức và ứng dụng công nghệ vũ trụ trong thực tiễn.

Với sự hỗ trợ từ các chuyên gia quốc tế, Việt Nam có cơ hội để phát triển và vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ nếu biết cách tận dụng tối đa các nguồn lực và tạo môi trường tự do cho các nhà khoa học. Tại một tọa đàm gần đây với chủ đề ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ được tổ chức bởi Báo Tiền Phong, các chuyên gia đã chia sẻ những kinh nghiệm quý giá trong việc phát triển khoa học vũ trụ tại các nước tiên tiến.

TS Nguyễn Lương Quang, một chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm làm việc tại Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã chia sẻ về hành trình chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Ban đầu, việc phát triển bộ cảm biến để theo dõi lò phản ứng hạt nhân đã mở ra cơ hội cho các nhà khoa học tại đây. Bằng cách linh hoạt chuyển hướng công nghệ, họ đã có thể sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời. Bắt đầu từ nền tảng siêu dẫn, Saclay đã tiến tới phát triển công nghệ lượng tử và thương mại hóa sản phẩm thông qua việc hợp tác với các startup và tập đoàn. TS Quang cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Tại các nước phát triển như Pháp và Canada, các nhóm nghiên cứu nhận được tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở. Điều này cho phép các công ty tham gia cùng phát triển và góp phần thúc đẩy tiến bộ khoa học.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, một chuyên gia đến từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), chỉ ra rằng rào cản lớn nhất mà Việt Nam đang phải đối mặt là vấn đề quản lý và cơ chế. Nếu không tạo điều kiện tự do cho các nhà nghiên cứu, việc phát triển khoa học một cách thực chất sẽ rất khó khăn. Ông Hiền cũng nhấn mạnh rằng điểm mạnh lớn nhất của Việt Nam chính là nguồn nhân lực con người. Để thu hút nhân tài, Việt Nam cần tạo môi trường thông thoáng và thuận lợi. Nhiều trí thức Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước nhưng chưa về vì họ chưa thấy môi trường phù hợp với công việc nghiên cứu. Cơ chế hiện tại chưa thuận lợi để họ cống hiến.

TS Hiền cũng cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có. Do đó, việc đầu tư vào những lĩnh vực có tiềm năng và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học là rất quan trọng. TS Quang cũng đồng tình với quan điểm này và nhấn mạnh vai trò của việc đầu tư cho vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện tại, mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam. Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học để có thể vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Qua những chia sẻ của các chuyên gia, có thể thấy rằng Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ. Với sự hỗ trợ từ các chuyên gia quốc tế và việc tạo môi trường tự do cho nhà khoa học, Việt Nam có thể vươn lên và trở thành một trong những quốc gia tiên tiến trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam cần có những bước đi cụ thể và đồng bộ, bao gồm việc đầu tư vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế và tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của khoa học và công nghệ.

Ngày 24 tháng 7, Báo Tiền Phong đã tổ chức một buổi tọa đàm với chủ đề ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’. Sự kiện này nhằm mục đích khẳng định vai trò và vị thế quan trọng của ngành công nghệ vũ trụ trong thời đại hiện nay, đồng thời nhận diện những thách thức và khó khăn mà ngành này đang phải đối mặt.

Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, đã phát biểu khai mạc buổi tọa đàm. Ông nhấn mạnh rằng trong thế kỷ XXI, công nghệ vũ trụ không còn là lĩnh vực giới hạn trong các chương trình khám phá không gian của một số ít quốc gia. Thay vào đó, ngành công nghệ này đã trở thành một trụ cột chiến lược của nhiều nền kinh tế hiện đại, với các ứng dụng thiết thực trong đời sống hàng ngày như dự báo thời tiết, phòng chống thiên tai, viễn thông, nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị, logistics, cũng như trong lĩnh vực an ninh – quốc phòng.

Ông Sưởng cũng dẫn báo cáo mới nhất của Space Foundation, theo đó kinh tế vũ trụ toàn cầu năm 2024 đã đạt gần 613 tỷ USD và dự kiến sẽ vượt mốc 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Kết quả này cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng và tiềm năng to lớn của ngành công nghệ vũ trụ. Mặc dù công nghệ vũ trụ tại Việt Nam còn ở giai đoạn đầu phát triển, nhưng theo ông Sưởng, Việt Nam đã có những bước đi quan trọng.

Ông Sưởng tin rằng với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng nỗ lực của các cơ quan, doanh nghiệp và đội ngũ khoa học công nghệ, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước làm chủ công nghệ vũ trụ. Điều này sẽ giúp đất nước đóng góp thiết thực vào sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng – an ninh và nâng cao vị thế trên trường quốc tế.

Trong buổi tọa đàm, các chuyên gia đã thảo luận về những cơ hội và thách thức trong phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam. Họ cũng đưa ra đề xuất về các cơ chế chính sách và mô hình hợp tác hiệu quả nhằm thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, với sự tham gia mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Các chuyên gia và khách mời cũng nhấn mạnh rằng việc phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn góp phần quan trọng vào việc bảo đảm an ninh – quốc phòng và nâng cao vị thế của đất nước trên trường quốc tế. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp và hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan, doanh nghiệp và tổ chức trong và ngoài nước.

Với tinh thần chủ động và sáng tạo, buổi tọa đàm đã mở ra những hướng đi mới và cơ hội hợp tác trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ giữa Việt Nam và các nước trên thế giới. Qua đó, Việt Nam có thể tiếp thu kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến, nhằm đẩy mạnh sự phát triển của ngành công nghệ quan trọng này.

Tóm lại, buổi tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ đã diễn ra thành công và đạt được nhiều kết quả tích cực. Sự kiện này đã góp phần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công nghệ vũ trụ và kêu gọi sự tham gia của các bên liên quan trong việc phát triển ngành công nghệ này tại Việt Nam.